عصب کشی (Endodontic therapy) یا درمان کانال ریشه (Root canal therapy) معالجه مجرای ریشه دندان (پالپ*) است. عصب کشی اعمالی است که در طی آن مواد عفونی و عصب موجود در مغز دندان برداشته می شود تا دندان از آسیب میکروب ها در آینده در امان باشد.
بیمار شدن پالپ
کانال ریشه و حفره مغز دندان حفره‌هایی در ساختمان دندان هستند که به‌طور طبیعی بافت‌های عصبی و رگ‌های خونی و بافت‌های سلولی دیگری را در خود جای می‌دهند. در صورتی که پوسیدگی دندان در مراحل اولیه درمان نشود، پوسیدگی از مینای دندان عبور نموده و به عاج می‌رسد و در ادامه می‌تواند به فضای پالپ (یا همان مغز دندان) گسترش یابد. ورود میکروب‌ها به پالپ دندان باعث ایجاد التهاب در پالپ شده و این التهاب باعث افزایش حجم پالپ می‌شود. با توجه به اینکه پالپ دندان یک محفظه بسته است، التهاب باعث افزایش شدید فشار داخلی آن می‌شود. این افزایش فشار، منجر به فشار آمدن به پایانه‌های عصب دندان شده و درد دندان شروع می‌شود.
مراحل عصب کشی دندان
هنگام عصب‌کِشی، دندان‌پزشک بعد از برداشتن پوسیدگی‌ها یا نسج دندانی، به کانال‌هایی که داخل ریشه دندان قرار دارند، دسترسی پیدا می‌کند و ابتدا پالپوتومی صورت می‌گیرد یعنی با سوراخ کردن سقف پالپ و جاری شدن خون، فشار داخل پالپ کاهش پیدا کرده و درد کم می‌شود.
تعداد کانال‌ها بستگی به دندان دارد مثلاً دندان نیش تک‌کاناله است ولی دندان آسیا سه یا چهار کانال دارد.
کانال‌های پالپ فقط حاوی عصب نیستند و حتی در بعضی موارد عصب آنها ممکن است به علت کاهش خونرسانی، از بین رفته باشد، اما باکتری‌ها و محصولات آنها در این کانال‌ها وجود دارند. به علاوه، عروق خونی، سلول‌های مختلف و حتی احتمالاً عروق لنفی در این کانال‌ها وجود دارد. این کانال‌ها که با پوسیدگی یا ورود میکروب‌ها آلوده شده‌اند، عفونت را تا پای ریشه می‌برند و باعث می‌شوند در اثر واکنش‌های التهابی، استخوان دور ریشه دچار التهاب و تحلیل شود و از بین برود.
کاری که دندان پزشک انجام می‌دهد، این است که جلوی این روند را قبل از اتفاق افتادن بگیرد یا اینکه بعد از اتفاق افتادن، آن را درمان کند. این کار با خارج کردن محتویات کانال ریشه و تمیز کردن آنها، شکل دادن کانال‌های ریشه به نحوی که مواد دارویی شستشودهنده تا انتهای کانال‌ها برسد و در آخر با پرکردن کانال‌های ریشه طوری‌که کاملاً بسته شوند و امکان عبور میکروب‌ها و محصولاتشان از مسیر آنها کاهش یابد، انجام می‌شود.
در عصب‌کشی این مواد به‌طور کامل برداشته و تخلیه می‌شوند و سپس به کمک سرم فیزیولوژی ومواد ضد عفونی کننده تمیز می‌شوند و آنگاه به وسیله یک سوهان کوچک، شکل‌دهی و با محلول شست‌وشو، عفونت‌زدایی می‌شوند و پس از قرار دادن میله هایی بسیار نازک بنام گوتا که جنس پلاستیکی دارد به همراه سیلر در داخل کانال ریشه دندان، عاج دندان را با ماده‌ای ترمیمی مثل آمالگام** یا کامپوزیت*** که با مواد دیگر واکنش نمی‌دهد پر می‌کنند. بعد از این عمل، دندان می‌میرد و اگر بعد از این، دندان عفونی شود باید تحت درمان ریشه عصب کشی مجدد یا عمل جراحی انتهای ریشه قرار گیرد
___________________________________
*مغزدندان یا پالپ به رگ ها و اعصاب دندان گفته می شود. به حفره مرکزی در تاج دندان، اتاق پالپ گفته می شود. مجرای ریشه دندان را نیز کانال می نامند. در حالت عادی مغز دندان زنده و فعال است ولی پوسیدگی ها و آزردگی های رگ ها و عصب ها باعث درد و سرانجام مرگ مغز دندان می شود.
**آمالگام دندانی ماده ای غیر همرنگ است، که برای پر کردن دندان در مصارف دندانپزشکی از آن استفاده می شود. ترکیبات پودر آمالگام عمدتاً شامل نقره، قلع و مس می باشد که با نسبت مشخصی با فلز جیوه ترکیب شده و نهایتاً توده ای فرم پذیر و براق را جهت ترمیم دندان فراهم می سازد.
***کامپوزیت های دندانی دسته ای از رزین های مصنوعی هستند که در دندان پزشکی به عنوان ماده مستحکم کننده یا چسب استفاده می شوند.